Met nog twee nachtjes slapen voor de boeg, stijgt de nieuwsgierigheid wat de voorgangersreis naar Oeganda me gaat brengen. Eerst maar es een kort reisje door mijn verwachtingen…… Het buzz-woord lijkt ‘Umoja’ te worden. Na Ubuntu –‘ik ben, omdat wij zijn’- is Umoja opnieuw een Afrikaans exportwoord dat meer waarde in het westerse leven kan brengen. Deze typisch-afrikaanse woorden verwijzen naar de wij-cultuur en contrasteren met onze ik-cultuur (‘ik denk, dus ik ben’). Wij hebben ‘relatio’ zegt een Nederlandse vriend, die al jaren in Zimbabwe woont. Tot heden zag ik dan vooral een Italiaanse scooter langsrijden met achterop een beeldschone dame met wapperende jurk….
Leren van Oeganda
Leren van Oeganda
Ik hoop te ontdekken dat Umoja een levend begrip is in Oeganda. Dat het ‘samen en saamhorigheid’ –de vertaling van Umoja- er op een jaloersmakende wijze wordt gepraktiseerd. Dat is interessant. Ja, ik hoop te leren van Oegandezen…… Moet nog wel ff van mijn (onbewuste?) vooroordelen af die er jarenlang zijn in gehamerd: wij redden Afrika; van de honger, van de corruptie, van het gebrek aan planning, van het gebrek aan moraal en de goede religie.
Ik vermoed eveneens cultuurtegenstelling te proeven. Oh ja, laat ik ophouden met algemeniseren. Dé Afrikaanse cultuur bestaat niet. Afrika is een enorm continent met grote verschillen tussen landen en regio’s; Soedan is geen Mali, Oeganda geen Zambia. Voor het gemak spreek ik toch maar wel over de Oegandese cultuur, die ik dus nooit geheel –zeker niet in 10 dagen- zal leren kennen. Trouwens, ik pretendeer ook niet de Nederlandse cultuur te kennen, zeker niet nadat Maxima ooit voor deze opmerking op haar vingers werd getikt.
Eenzijdigheid versus integratie
Na de relativering durf ik toch wel een tegenstelling aan. De verlichting heeft onze rede of ratio gevormd en tot het favoriete en zelfs superieure instrument gemaakt. Met ons (maakbaarheids)denken lossen we elk probleem op, zelfs complexe of onzichtbare, toch?!. Een grenzeloos optimisme en vertrouwen in het eenzijdig gebruik van de rede. Vanuit Afrikaans perspectief overschatten we de rede en vooral het eenzijdig gebruik ervan. In Afrika lijkt men toch meer te zijn van het hoofd, hart en handen. Die integratie van begrippen vormt –voor zover ik het nu heb begrepen- de basis voor Umoja. Dat zou een belangrijke les voor Nederland kunnen zijn. In onze kerkelijke gemeente, Kaleb Teylingen, spreken we over: boven, binnen en buiten. Een onlosmakelijke eenheid. De relatie met ‘boven’, met de drie-enige God, is een hart-elijke liefde, die zich uit in zichtbaar gedrag naar anderen, of naar de natuur of de wijze waarop we onze verantwoorde inkopen doen. Noem het de Kaleb-definitie van Umoja. Maar het integreren tot één geheel, is een mooie onderzoeksvraag: hoe doe je dat? Hoe kan Umoja een natuurlijk geheel worden van een persoon, dat je zijn Umoja is? Die man doet geen Umoja, of spreekt veel over Umoja, maar hij is Umoja. Ik begin 'm al te knijpen…. Ik voel nu al de spanning, die dit geeft met onze westerse cultuur. Leven in het hier-en-nu is al moeilijk genoeg. Je hart volgen is in Nederland inmiddels wel een populaire bezigheid, maar Christus volgen, is voor hen die ‘het lichtknopje nog niet hebben gevonden’.
De ervaring leert dat Umoja, geen appeltje-eitje is. Begrijpen is niet genoeg. Van begrijpen naar doen, gaat bij voorkeur gepaard met passie. Het doen is dan gebaseerd op inspiratie. Boven, binnen en buiten is dus niet los verkrijgbaar, het hangt zo samen, dat anderen het verschil proeven. Het is geen kunstje, dan val je –vroeger of later- door de mand. Hoe stuurt Jane Acheoloi -na mijn eerste ontmoeting met haar nu al een van mijn Oegandese helden- de ontwikkeling naar grootschalige Umoja aan?
Daar wil ik ook graag antwoord op hebben. Ik kan niet wachten om Umoja te ontdekken, hoe het werkt en hoe je op grote schaal zo’n beweging tot stand brengt. Oeganda als leerschool, wie had dat gedacht?
10 juni 2017, Piet Overduin